जलबिन्दुबारे यसकारण जानौँ

विश्व जलबिन्दु सप्ताह विशेष लेख

विश्व जलबिन्दु महासंघ र विश्व जलबिन्दु बिरामी महासंघको संयुक्त पहलमा यस बर्ष पनि गत साता मार्च १२ देखी १८ सम्म जलबिन्दु रोग सम्बन्धि चेतना अभिबृद्धी गर्ने मनसायले विश्व जलबिन्दु सप्ताह मनाइयो । यी दुई देहाएका संस्थाले २००८ देखि विश्व जलबिन्दु दिवसको सुरुवात गरे र २०१० देखि हरेक बर्ष विश्व जलबिन्दु सप्ताह वा वल्र्ड ग्लौकोमा वीक मनाउदै आइरहेका छन् । सन् २०२० को अन्तसम्ममा जलबिन्दु रोगीहरुको संख्या करिब सात करोड ६० लाख पुग्ने आँंकलन गरिएको छ र यो रोगको चापलाई थोरै भए पनि नियन्त्रण गर्न यी दुई संस्थाले मात्र सामना गर्न नसक्ने भएकाले समाजका हरेक तह र तप्काबाट जलबिन्दु रोगका बारेमा जनचेतना फैल्याउन यो अभियान आवश्यक भएको हो । तसर्थ जो सँग जेको बिज्ञता वा सुविस्ता छ त्यही उपयोग गरेर सामाजिक सञ्जाल तथा स्थानिय तहबाट समेत यो सप्ताहलाई ब्यापक बनाउनु हामी सबैको दायित्व हुन जान्छ । हामी सबैले जलबिन्दु रोगको बारेमा जानकारी पाउनु किन आवश्यक छ भन्ने कुरा यसै लेख मार्फत प्रकाश पार्न खोजिएको छ ।

हुन त जलबिन्दु धेरै किसिमका हुन्छन्ः आँफै सुरु हुने जलबिन्दुलाई प्राथमिक जलबिन्दु र अन्य रोग र अवस्थाहरुले गर्दा सिर्जना हुने जलबिन्दुलाई द्धितिय (सेकेन्डरी) जलबिन्दु भन्ने गरिन्छ । द्धितिय जलबिन्दुको नियन्त्रण कारक रोगको उपचार पछी स्वतः हुन्छ । आँखाको गेडाको समग्रतालाई कायम राखी राख्न आँखा भित्र पैदा भैरहने पानी ( एक्वाइस ह्युमर) को चाप स्थिर भैरहनु पर्दछ । यो तरल रगत छानिएर निरन्तर आँखाको गेडिभित्र लेन्स भन्दा अगाडि पट्टिको भागमा प्रसार भैरहन्छ । पछि फेरी आइरिस ( आँखाको रङ निर्धारणा गर्ने पुतली) र पार्दर्शक कर्निया बिचमा रहने सुक्ष्म छिद्रहरुबाट छानिएर पुनः रगत मै मिसिन्छ । ती छिद्रहरु भएको चेपलाई कोण वा एङ्गल भनिन्छ । एङ्गल सांघुरो वा बन्द भयो भने पानीको निकास नभएर अकस्मात् आँखाको चाप अनियन्त्रित रुपले बढ्छ । सामान्यतया १० देखी २० mmज्न हुनु पर्ने चाप धेरै भएमा आँखा जोड जोडले दुख्ने, रातो हुने, बिजाउने देखि लिएर टाउको दुख्ने र वान्ता समेत् हुने लक्षणहरु देखा पर्दछ । यो आँखाको आपत्कालिन अवस्था हो किनकी समयमै उपचार पाएन भने यस्ले छोटै समयमा दृष्टि पुर्णरुपले नष्ट गरिदिन्छ । समयमै अस्पताल पुगेको अवस्थामा आँखाको चापलाई तुरुन्त कम गर्ने औषधि वा सुइहरुको प्रयोग द्वारा दृष्टिलाई जोगाउन सकिन्छ । जलबिन्दु रोगबाट दीर्घकालिन बचावटको लागि भने पुतली वा आइरिसलाई प्वाल पार्ने बिधी पेरिफेरल आइरिडेक्टोमी र ती छिद्रहरुलाई ठुलो पार्ने वा खोल्ने शल्यकृया तथा लेजर पद्धतिहरु उपलब्ध छन् ।

कोण खुला भएर पनि हुने जलबिन्दुलाई प्राथमिक खुला कोण जलबिन्दु भनिन्छ जस्मा क्रमिक रुपले पुनः नफर्किने गरी दृष्टि नसा बिग्रिदै जान्छ । यो रोगमा आँखाको चाप सामान्य वा बढी पनि हुन सक्छ तर दृष्टि क्षेत्रमा क्रमशः ह्रास आउछ । माथिको भन्दा यो जलबिन्दुको प्रकार किन घातक मानिन्छ भने यस्मा कुनै लक्षणहरु हुँदैनन् । कुनै लक्षण बिना भित्र–भित्रै यो रोगले दृष्टिनसा नष्ट गरिरहेको हुन्छ र सम्बन्धित ब्यक्तिलाई यो कुरा थाहा पनि हुँदैन । प्रायजसो बिरामी अन्य समस्या बोकेर अस्पताल् जाँदा चिकित्सकद्वारा दृष्टि नसा परिक्षण गर्दा अकस्मात् यो रोग पत्ता लाग्छ । अथवा जलबिन्दुले दृष्टि क्षेत्रमा निकै नै असर गरिसकेपछि बिरामी अस्पताल् पुग्दछन् ।    

त्यसैले कुनै समस्या नआएपनि समय समयमा आफ्नो आँखा परिक्षण गर्नु राम्रो हो । विश्व जलबिन्दु सप्ताहमा नेपालमा पनि बिभिन्न आँखा अस्पताल वा संस्थाहरुबाट निशुल्क जलबिन्दु परिक्षण तथा जलबिन्दु सम्बन्धि जनचेतना कार्यक्रम गरे । जलबिन्दुको पूर्ण परिक्षणमा आँखाको दृष्टिपर्दा र दृष्टिनसाको जाँच, आँखाको चापको मापन, दृष्टि क्षेत्रको जाँच, बाहिरी पार्दर्शक कर्नियाको मोटाइको मापन र दृष्टिनसाको तहगत फोटोग्राफी ( अकुलर कोहरेन्स टोमोग्रफि) जस्ता जाँचहरु पर्दछन् ।

जलबिन्दुको जोखिम समुह निम्न प्रकार छन्

ड्ड परिवारको सदस्यमा जलबिन्दुको रोग छ भने

ड्ड कुनै कारण बस लामो समय सम्म कोर्टिकोस्टेरोइड भन्ने औषधी प्रयोग गरेको छ भने

ड्ड आँखामा चोटपटक लागेको छ वा अप्रेसन गरेको छ भने

ड्ड चालिस भन्दा माथिको उमेर समुह

ड्ड उच्च रक्तचाप वा मधुमेहको रोग छ भने

ड्ड दृष्टि दोष ( टाढा नदेख्ने ठूलो पावरको चश्मा लगाउने ब्यक्तिमा )

खुलाकोण जलबिन्दु रोगको पूर्णतया उपचार नभएता पनि यसलाई रोकथाम गरेर अन्धोपन हुने समयलाई पछि धकेल्न सकिन्छ । यो रोगका अन्तिम अवस्थामा दृष्टि क्षेत्र साँघुरिएर टनेल भिजन मात्र बाँकी रहन्छ र अन्तत्वगत्वा आँखाको दृष्टि पूर्णतया नाश हुन्छ । अब जलबिन्दु रोगका बारेमा आफुले जानिसकेपछि अरुलाई पनि यसका बारेमा जानकारी दिनु हाम्रो कर्तब्य हो ।

Published in Rajhdhani Daily on March 19, 2017 and Baahrakhari online on Chaitra 7, 2073.