बुढो रुखको कथा

यो एकादेशको एउटा रुखको प्रचलित कथा हो । कुनै समयमा त्यो देशमा स्याउको रुख थियो । त्यो रुखमा खेल्न भनेर दिनहुँ जसो एउटा सानो फुच्चे आउँदथ्यो, उस्को नाम राम थियो । राम दिनभरी त्यो रुख वरिपरि बस्दथ्यो, घरि रुख चड्दथ्यो त घरि त्यस्को वरिपरि घुम्ने खेल खेल्दथ्यो । भोक लागेपछि त्यो रुखको स्याउ टिपेर खान्थ्यो । त्यो रुख र राम एकअर्काका जुट्टी साथी थिए । उनीहरु घन्टाँै गफ पनि गर्दथे ।

एकदिन चाडैँ घर जानु छ भनेर गएको राम धेरै समयसम्म रुख भएको ठाउँ वरिपरि देखिएन । रुख साह्रै निराश भयो । ऊ बिल्कुल एक्लो भयो । साथी आउछ कि भनी आँखा परपरसम्म फैल्याउन उस्ले छोडेन । तर राम आएन । रुखले लग्भग रामको माया मारिसकेको थियो । पाँच बर्षपछि बल्ल राम टुप्लुक्क आइपुग्यो ।  रुख ज्यादै नै खुशी भयो र उस्ले तत्काल भनी हाल्यो – “राम कस्तो छौ, तिमी त कति ठुलो भईसकेछौ । आऊ न संगै खेलौ । मेरो हाँगामा चड, आऊ ।” रामले रिसाउदै भन्यो – “काम नपाएर कँही रुखसँग पनि खेल्छन् त? मेरो थुप्रै म जस्ता साथीहरु छन् । म त उनीहरुसँग खेल्छु ।” यो सुनेर रुख झन दःुखी भयो । रामले फेरी भन्यो – “मलाई साइकल किन्नु छ, तर मसँग पैसा छैन ।” रुखले भन्यो – “के गर्नु त मसँग पनि पैसा छैन । नत्र म तिम्लाई सहयोग गर्दथे ।” रामको निन्याउरो अनुहार देखेर रुखले समाधान सुझायो – “म सँग एउटा उपाय छ । मसँग भएका सबै स्याउ टिपेर लगेर बेच अनि कमाएको पैसाले साइकल किन ।” राम खुशी हुँदै सबै स्याउ टिपेर गयो । त्यस दिनपछि कहिल्यै देखा परेन । 

जवान भएपछि राम फेरी अँध्यारो मुहार लगाएर रुखको नजिकै आयो । साथी आएको देखेर रुखले खुशी हुँदै भन्यो – “के भो राम ? फेरी साइकल किन्न पैसा भएन? लग न, मेरो हाँगा भरी फलेका सबै स्याउ टिपेर लग, अनि साइकल किन ।” रामले जवाफ फर्कायो – “म अब ठुलो भईसकँे । यो मेरो साइकल खेल्ने उमेर हैन । मलाई घर बनाउनु छ । तिमी के सहयोग गर्न सक्छौ?” रुखले एक्छिन सोचेर भन्यो – “तिमीलाई सहयोग गर्न पाउनु मेरो अहोभाग्य हो । मेरा हाँगाहरु काटेर लग अनि यिनै हाँगाहरुले घर बनाऊ ।” रामले रुखका सबै हाँगाहरु काटेर लिएर गयो । त्यसपछि ऊ निकै  समय देखा परेन । रुख पुनः राम आउने प्रतिक्षामा बसिरह्यो । 

हल्का कपाल फुलेपछि राम फेरी रुखलाई भेट्न आयो । यसपटक उस्ले डुङ्गामा भ्रमण गर्न जाने कुरा रुखलाई भन्यो । तर उसँग डुङ्गा थिएन । रुखले आँसु खसाल्दै मायालु स्वरमा भन्यो –“ राम, म पनि अब बुढो भईसकेँ । मलाई काटेर मेरो टिम्बाबाट डुङ्गा बनाउ र तिमी घँुम्न जाउ । रामले त्यसै गर्यो । राम आउला कि भनेर रुख फेरी कुरिरह्यो । 

करिब दश बर्षपछि सेतै कपाल फुलाएर राम रुखको ठुटोमा आयो । रुखको ठुटोले भन्यो – “राम तिमी निकै बुढो र थकित देखिन्छौ । आज मसँग स्याउ छैन, नत्र तिमीलाई स्याउ खान दिन्थे ।” रामले भन्यो – “मसँग स्याउ खान दाँत पनि त छैन ।” रुखले फेरी भन्यो – “मसँग तिम्लाई फेरी अर्को घर बनाउन दिनको लागि हाँगाहरु छैनन् । रामले भन्यो – “आफुले बनाएको त्यही एउटा घरमा त को बस्द्योस् जस्तो भएको छ । छोराछोरीहरु पढ्न र जागिर खान बिरानो देशतिर गएका छन्, घर रित्तो छ ।” रुखले पुनः दुखेसो पोख्यो – “मसँग अब तिमीलाई डुङ्गा बनाउन दिन काठ पनि छैन, हेर मसँग ठुटो र जरो मात्र बाँकी छ ।” रामले सुश्केरा हाल्दै भन्यो – “म थाकिसकेँ । म कतै भ्रमणको लागि जान सक्दिनँ । म तिम्रै ठुटो र जरोमा बिश्राम लिन चाहन्छु । मलाई तिमीबाट केही चाँहिदैन ।” जरा समेत् सुकेर रुख मर्न आँटिसकेको थियो तर ढीलै भएपनि साथी फर्किएर आएकोमा रुख खुशी भयो । 

यो एउटा प्रतिकात्मक कथा हो, सदैब त्यागी प्रवृत्ति बोकेको बुढो रुख अरु केहि नभएर तपाँई हाम्रै बा हुनुहुन्छ जस्ले हर्दम सन्तानको खुशीका लागि केहि दिईनैरहेको हुन्छ, नपत्याए एकछिन मनन् गनुहोस् । यसै साता पर्न गएको बुबा खुवाउने औँशीको उपलक्ष्यमा संसारका सम्पूर्ण निस्वार्थी पिताहरुलाई हृदयदेखि नै नमन् । 

हाम्रा पिताहरु भनेका पनि यो रुख जस्तै हुन् । कुनै पनि अवस्थामा आफ्ना सन्तानको दुःख उनीहरु देख्न सक्दैनन । आफुलाई दुःखै परेपनि आफ्ना बालबच्चालाई दिई नै रहने उनीहरुको पितृधर्म हो, आफु सिद्धिएर भए पनि सन्तानको खुशीको लागि जे पनि गर्न तयार हुन्छन् । बाबुआमाले आफ्ना सन्तानलाई ठुलो नहुन्जेल दुःख गरेर हुर्काउँछन् । सक्ने भएपछि छोराछोरी जागिर वा पढाईको लागि बाबुआमाबाट टाढा हुन्छन् तर बाबुआमालाई सधैं उनीहरुको माया र न्यास्रो लागिरहन्छ । अनि दुःख परेको बेलामा छोराछोरीहरु हार गुहार गर्दै सहयोग माग्न बाबु आमासँग आइपुग्छन् र बाबुआमाले हर्षित हुँदै स्वागत गर्दछन् । अनि जब वास्तबमै बाबुआमाको महत्व बुझ्दछन् तब ढिला भईसकेको हुन सक्छ ।

यो लेख भाद्र २ गतेको कान्तिपुर साप्ताहिकमा समय-सन्दर्भ स्तम्भमा प्रकाशित् थियो ।