मेरो माटो मेरो चन्दन

गत २५ गते शुक्रबार मध्यराततिर सोसल मिडियाका पानाहरु एउटा अप्रीय समाचारले भरियो । पित्त नलीको टर्मिनल क्यान्सरले थलिएका वरिष्ठ न्युरोसर्जन डा उपेन्द्र देवकोटाको मृत्युको खबर थियो त्यो । सोसल साइटहरुमा बुझ न सुझ कमेन्ट र सेयर गरेर पोस्टहरुलाई सुपरहिट बनाउने छुट्टै किसिमको झुण्ड छ । यस्ता झुन्डहरुले कुनै समय राष्ट्रकवी माधव घिमिरेलाई पनि अकालमा मृत्युवरण गराएका थिए । यसपटक देवकोटालाई गराए । 

क्लिक्बेट समाचारहरु (Click-bait news) डँढेलो लगाउनै श्रीजना गरिएका हुन्छन् । देवकोटाको समाचार पनि त्यसरी नै बन्यो । फेरि नेपालदेशका धेरै बुज्रुकहरु कुनै अप्रीय घटना वा कसैको मृत्युको खबरलाई आफ्नै आँखाले देखेर आए जसरी लेखेर पोस्ट गर्न कुनै कैफियत राख्दैनन् । थाहा छैन यसको प्रयोजन के हो, शायद यसले उनीहरुलाई बेग्लै आत्मसन्तुष्टी दिन्छ होला । स्रोत नबुझी सेयर गर्नेहरुको जमातले त्यो आगोमा घ्यु थपिदिन्छन् । अन्लाइनको उक्त डँढेलो प्रतिवाद गर्ने कयौं समाचार आईसक्दा पनि निभ्दैन । यसमा हामी सबै भागेदार छौ किनकी यो हामीले नै बनाएको समाज हो । अन्लाइनमा हुने यस्ता मनपरीलाई नियमन गर्ने कुनै ठोस् बिधि छैन तर आफ्नो विवेक र नैतिकता प्रयोग गरेर हामीले सभ्य अन्लाइन समाज बनाउन भूमिका खेल्न सक्छौ जुन कुरा हाम्रा सन्ततिहरुले पनि सिक्नेछन् र अर्को पुस्तासम्म निरन्तरता दिनेछन् ।
 

उच्चतम जनचासो भएको कुरामा गलत हेड्लाइन र खबर राखी बढी सेयर पाउने अपेक्षाका साथ समाचार बनाउने काम प्रायः तीनै च्याउसरी उम्रिएका अन्लाइन साइटले गर्छन् जस्को अन्तिम उद्देश्य आफ्नो पेजमा ट्राफिक बढाएर ब्यवसायिक उपलब्धी हासिल गर्नु हो । तसर्थ हामी प्रयोग कर्ताहरु आँफै सजग रहनु पर्छ कि कुन स्रोतले कस्ता खालका समाचार किन प्रवाह गर्दै आएका छन् ?   
 

अब फर्कौ पुनः देवकोटाकै प्रसङ्गमा । जन्मभुमिको अदृष्य चुम्बकले उहाँलाई लण्डनबाट काठमाडौं तान्यो । परिक्षणात्मक उपचार पद्दतिमा भर पर्नु भन्दा नेपालमै आफन्त इष्टमित्र, शुभचिन्तकहरुसँग बस्ने र जीवनका अनुभव क्रमशः बाड्दै जाने उहाँको निर्णय सह्रानीय छ । बैशाख १५ मा जब उहाँ काठमाडौंको बिमानस्थलमा अवतरण हुनुभयो तब त्यहाँको माटो हातमा लिएर निधारमा टिका लगाऊँदै भन्नुभयो – “मेरो माटो मेरो चन्दन” । यो वाक्यांशले अथाह अर्थ बोकेको छ ।  भौतिक शरीर आँफैले १२ बर्ष अगाडि स्थापना गरेको बाँसघारी स्थित न्युरो हस्पिटलमा रहेता पनि उहाँको मन मस्तिष्क उही गोर्खाको पण्डित गाँउमा पुगिरह्यो ।
 

शेष जीवनका दिनहरु गन्दै गर्दा उहाँले मार्मीक इच्छा प्रकट गर्नुभयो – आफ्नै गृहजिल्ला गोर्खा जाने, पण्डित गाँउमा रहेको आफ्नै जन्मघरको पिँढीमा सुस्ताउने, चेपेको पानीमा खुट्टा टेक्ने र सिस्नेधाराको पानी पिउने । तदनुसार उहाँको इच्छा शनिबार पुरा गरियो । ४० मिनेटको अन्तरालमा दुई पटकसम्म सिस्नेधाराको पानी खाएपछि उहाँको अनुहारमा कान्ती छायो । जन्मभुमिको मुलको पानीले दिने उर्जा कुनै औषधीले कहाँ दिन्थ्यो र?
 

यो सबैलाई लागु हुने वृत्तान्त हो । हामी जहाँ जाँउ कता कता हामीलाई हाम्रो जन्मभुमिले बोलाइरहेकै हुन्छ । जुन ठाँउमा हाम्रो अस्तित्व सुरु भयो, जुन ठाँउको हावापानी र अन्नले हाम्रो जीऊ ज्यान बन्यो, त्यो ठाउँ हाम्रो आफ्नो हो । भौतिक संसारमा संघर्ष गर्ने क्रममा अन्ततः जब हामी थाक्छौं, तब जगतकै सबैभन्दा प्यारो त्यही ठाँउको मायाले मुटु पोल्न थाल्छ । हामी उडेर त्यसै बखत पुग्न चाहन्छौं आफ्नै जन्मघरको आँगनमा । त्यही धर्तीको धुलोमा उफ्रेर हाम्रो बाल्यकाल गुज्रिएको छ । त्यही माटोमा हुर्केका आमाबाबु र साथीभाइसँग हामीले हाँस्न, बोल्न र खेल्न सिक्यौं । हामीलाई हामी बनाउने प्रथम जग सुरु भएको भुमि चाहे हामी युरोप वा अमेरीका जहाँ जाँऊ अनायासै हृदयमा स्मृतिको छाल बनेर प्रकट भै नै रहन्छ । अन्तिम सास रहेसम्म त्यो अजबको आफ्नोपनले आँत न्यानो बनाईरहन्छ । नर्वेको ठण्डीमा बस्नेहरुमा पनि त्यो न्यानोपन सेलाएको हुँदैन । खाडीको रापमा बस्नेहरुमा पनि त्यो आफ्नोपन गर्मीले पिल्सिएको हुँदैन ।
 

कयौन् पुर्खाहरुको आत्माले तुलसामोठ छेवैबाट देहत्याग् गरेको त्यो पुण्ड्य आँगनले पुरै खान्दानको असीम ईतिहास बोकेको हुन्छ । त्यही ईतिहासबाट हामी निर्मित भएकाले हामी जतासुकै जाँऊ त्यहाँको झझल्को उम्लिएर पोखिन खोजिरहन्छ । तसर्थ बाल्यावस्था, वयस्क वा प्रौढावस्थामा समयानुकुल अनेकन् इच्छाहरु जागृत भएपनि अन्तिम घडीमा त्यही आफ्नै जन्मभुमि प्रतिको चाहनाले सताउने रहेछ मान्छेलाई । 

जननी जन्मभुमिश्चः स्वर्गादपी गरियसी ।

A version of this article also appears in market copy of KMG's weekly portal "SAPTAHIK" on 1st of Asar 2075 (15th June 2018)