तीजको तिथि र थिति खै ?

प्रथमतः तीजका भगवान शिवलाई नमन् जस्ले भोका र प्यासा ब्रतालु महिलाहरुलाई मादल वा उफरको रफ्तारसगैँ दिनभरी उफ्रन मनग्गे क्यालोरी दिने गरेका छन् । साउन महिनाभर नेपाली हिन्दु नारीहरु हरियो बस्त्रमा सजिएर हिँडे । अहिले भदौ लाग्दा ऊनीहरुको बस्त्रको रङ बदलियो रातोमा । 

 
तीज एक दिनको हुन्छ दुई दिनको हुन्छ ए बाबा लौ चारै दिन सहि, तर यहाँ तीज जनै पुर्णे सकिएको भोलिपल्टदेखि सुरु हुन्छ । सानो छँदा बरु रातको बाह्र बजेसम्म अजिर्ण नै होला जसरी दरको नाममा खिर हलुवा र गुंद्पाक खाएको याद छ, तर त्यो कुनै एक तिथीमा हुन्थ्यो । आज तिथी र मिति सबै समथर छ, एक महिना लगाएर तीज मनाइन्छ, बधाई छ हिन्दू नारीहरुलाई । त्यसै गरी यो तीजको थिति पनि बिर्सिदै गइएको छ । पन्डित वा बृद्दबृद्दाहरुलाई बाहेक तीजको वास्तविक रिती नव युवापिढिलाई न थाहा छ न वास्ता छ । खाने र लाउने रिवाजलाई बढावा दिने काममै ऊनीहरु ब्यस्त छन् ।

यो महिनौसम्म मनाइने तीजको बिशेषता अरु केही छैन सिवाय दर खाने र गहनागुरियामा ठाँंटसँग सजिएर हिंड्ने । यही समयमा हो महिलाहरु सबै महिलाअधिकारवादी हुने अनि यही समयमा हो पुरुषचरित्रहरु घरमा पनि र कार्यालायमा पनि डबल ड्युटी गरेर लखतरान् पर्ने । महिला महानुभावहरुको त यो समयमा घरमा बासै कहाँ हुन्छ र? दर भ्याँउने पनि मेलो हुने रहेछ । पुछार घरदेखि सिरान घरसम्म पालैपालो । अनि सदस्य बनिएका प्रत्येक सहकारीका दर कार्यक्रम छुट्टै । आमा समुहको पिक्निके दर छुट्टै, नारी चेतनाको छुट्टै, कार्यालयको छुट्टै, हितैशी सङगीहरुसँग छुट्टै, आबद्ध संघसंस्थाको बेग्लै । लाम्लास्टै छ यो लिस्ट ।

कसैलाई लगाईदिन भनेर हुन्छ कि बिहानभरी पार्लरमै गएर हुन्छ नजानेनी लाल साडी भिर्नै पर्छ । छड्के तिलहरी दर खान जानेहरुको अनिवार्य ड्रेस्कोड नै जस्तो भैसक्यो । अन्य सिङगारपटार त छंदै नै छ । हुनेले लगाउछन्, फुर्माइस पनि हुनेले नै गर्ने हुन् । शीरदेखी पाउसम्म बेहुलीसरी सब एकाएक सजिएर हिड्छन् । इर्ष्या र देखसिकी महिलाहरुमा प्राय तीजमै प्रशस्त उब्जने गर्छ । यसरी तीजलाई देखसिकी र एक हिसाबले पहिरनका रुपमा सम्पत्ति प्रदर्शनको गतिलो माध्यम पनि बनाँईन थालिएको छ ।

तीजमा खाइने दरमा पनि ब्यापक आधुनिकिकरण हुँदै छ । साथी सङगी, भड्किला गीत, छोटा पहिरन, वाइन र मासु । यहाँ पर्व–विकृति प्रति सजग बनाउन खोजिएको हो, सबैलाई त्यसै गर्छन् भनेर लाञ्छाना लगाउन खोजिएको हैन । यसो भन्दा भन्दै पर्वलाई एउटा पूर्णतः संस्कृतिको रुपमा मनाउनु भन्दा पनि जसरी पायक पर्छ त्यसरी मनाउन थाल्नेको जमात चर्कै रुपले बढेको यथार्थ हो । कसैलाई ब्रत बस्ने इच्छै हुँदैन वा कोही स्वास्थ्य समस्याले पीडित हुन्छन् भने करबलले वा देखासिखिमा किन ब्रत बस्ने? थाहा छ भगवान शीवको ब्रत प्रति कयौन महिलाबृन्दको आगाध आस्था छ, त्यस्को सम्मान गर्नै पर्छ । तर घर समाजमा ब्रतको ढोल पिटी मन्दिर दर्शनको बहानामा बजार पसी मांशहारी रेस्टुरेन्टमा कुखुरा कबाब र झोलमा चोपली चोपली चम्चाले बफ मम कुम्ल्याएको यही आँखाले देखेको छ । मलाई आपत्ति पनि हैन र चित्त दुखाई पनि छैन । तर सवाल के हो भने यसरी जसरी मन लाग्यो तेसैगरी पर्व मनाउदा भोली तीज तीज नरहि विकृती र बिसङतिहरुको थुप्रो बन्न जानेछ । भावी पिढिहरुले पनि यही रिमिक्स पारा सिक्ने छन् । बिधी, पूजा र बास्तविक् रितिरिवाज पुर्खाहरुसङ्गै ईतिहासमा विलय हुनेछ । पहिला जस्तो तीज महिला–महिला बिच माइतमा गिती–बिरह पोख्ने चाड अब रहेन । यो त मोज मस्ती लुट्ने महिला परम्पराको रुपमा बिकसित हुन खोज्दै छ । यसलाई महिला अधिकारकर्मीहरुले नारी स्वतन्त्रता र सशक्तिकरणको सुरुवात भनेर वकालत गर्छन् ।    

अनि अर्को गज्जबको होड्बाजी तीजमा फेस्बुक वा इन्स्टाग्राममा फोटाहरु अप्लोड गरेर देखाउनै पर्ने । अरे हिन्दू पर्व हो सब हिन्दू नारीहरुले मनाउछन, देखाउनै पर्दैन । अझ बिदेशिएका बिचरा महिलाहरु त कामबाट छिटोछिटो अांउने, पहिरन लगाउने दुइचार ओटी आफुजस्तै पीडित महिलासँग बसी सामाजिक सञ्जालमा हाल्नकै लागि तीज बिशेष पोजहरु दिइ फोटो खिचाउने र लिप्स्टिक पुछी पुनः काममा फर्किने समेत् गरेको पाइयो । फेरी पनि यहाँं उडाउने हेतुले यो द्रिष्टान्त दिइएको हैन बलकी सत्य हो देशमा हुँदा महत्व नलागेको चीज बिदेश गएपछि त्यस्को दर्जनौ गुणा बढी महत्व लाग्छ । सबै पर्व जस्तै तीजमा पनि फोटो हेर्दा बिदेशमै बस्नेलाई बढी तीज लागेको भान हुन्छ । तर यो पर्व फेरी पनि फोटो खिच्नुमै अनि अनलाइन प्रर्दशनीमै सिमित राखिनु पर्ने पर्व होत?

अन्तमा, रातापिरा भै हिंड्ने, बाटबाटाँ ठाडो ढुंगो देख्नासाथ अबिर दल्ने, मन्दिर देख्नासाथ पूजाथाली लिएर लाइन बस्ने, चोक र चौर भेट्नासाथ एउटी मादल ठोक्ने अर्की नाच्ने, एक्काइसौ शताब्दिका महान हिन्दू नारीहरुलाई तीजले सुख शान्ति लेराओस यहि कामना ।

यो लेख भाद्र २२, २०७५ को कान्तिपुर साप्ताहिकमा प्रकाशित् छ ।