भ्रष्टाचारको जरो

कान्तिपुर साप्ताहिकमा मिती २०७५ साल चैत्र ८ गते प्रकाशित् ।

केही साताअगाडि अदुअआका आयुक्तसमेत चरम भ्रष्ट्राचारको आहालमा लिप्त रहेको खुलासा भयो । देशको लागि योभन्दा बढी बिडम्बना के होला कि भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्नैको लागि नियुक्त गरिएको जिम्मेवार ब्यक्ति नै भ्रष्ट छ । अब कोचाँही चोखो होला भनेर प्रश्न सोध्नै नपर्ने भयो । नेपाल १८० राष्ट्रमध्ये भ्रष्टताको सुचिमा ५७ औ स्थानमा परेको छ । जुनसुकै लामो यात्रा आखिर पहिलो कदमबाट सुरु गरिन्छ । बिकास र सम्बृद्धीको यात्राको पहिलो कदम भनेको भ्रष्टाचर नियन्त्रण हो नत्र जस्तोसुकै निति तथा योजना ल्याएपनि पहिलै पाइलामा ठेस लाग्ने निश्चित् छ । अहिले सरकारले एकपछि अर्को गरेर योजना सार्वजनिक गरिरहँदा जनतामा फिटिक्कै आश नजाग्नुको पछाडि एउटै कारण हो– मौलाएको भ्रष्टाचार । भ्रष्टाचारलाई हामीले यदि ठेगान लाउन सक्दैनाँै भने मेलम्ची खानेपानीले भोगेको दुश्चक्र पुनः पानीजहाजले नभोग्ला भन्ने ग्यारेन्टि केही छैन । काङ्ग्रेसले एमालेलाई, एमालेलेले फोरमलाई, फोरमले माओवादीलाई, एक ब्यक्ति वा दलले अर्को ब्यक्ति वा दललाई आरोप प्रत्यारोपको जुहारीबाहेक हामीले केही गर्न जानेनौँ । आखिर गएको तीन दशकमा सबै दलको सबै देखियो ।

वास्तवमा हामी तैले र मैले, एस्ले र उस्लेको विवादमै बर्षौँ अल्झिरह्यौँ । भ्रष्टाचारको जरो के हो चिरफार गर्न तिर लागेनाँै, तसर्थ यो झन्झन बल्झिदै गयो । लोकमानको ठाँउमा राजनारायण आए, फेरि उन्को ठाँउमा अर्को अाँउछ । अनुहार फेरिन्छ, प्रवृत्ति उहि रहन्छ । जुनसुकै निकायमा चलिरहेको चक्र यहि हो । एउटा भ्रष्टाचारीलाई कठालो समायो, उस्को ठाँउमा आउने अर्को पनि त्यस्तै भईदिन्छ । यसबाट थाहा हुन्छ कि अधिकांश सरकारी कार्यालयहरु कर्मचारीलाई घुस्याहा बनाउने कारखाना भएका छन् । नत्र लोक सेवाको कठिन परिक्षा प्रणाली उत्तिर्ण गरी राष्ट्रसेवामा छिरेको मेहेनती ठिटो एकाएक अल्छि र भ्रष्टाचारी किन हुन्छ त?

पहिलो कारण हाम्रो संस्कार गलत छ । अनुशासन, इतिहास, संस्कृत, नैतिक शिक्षाका बिषयहरुलाई ओझेलमा पार्दै पाश्चात्य रहनसहनका पाठ्यसामाग्रीलाई ग्राह्यता दिने बिद्यालय र शिक्षकहरुले नेपाली बोल्दा अपराधि शैलीमा नानीहरुलाई सजाय दिन्छन् । एसेम्ब्लिमा राष्ट्रिय गान गाउदैमा बच्चाहरुमा राष्ट्रप्रेम पलाउदैन । अभिभावक र बिद्यालय मिलेर पैसा, मनोरन्जन र ब्यक्तिकेन्द्रित मनोवृतिलाई हटाएर बाल्यकालदेखि नै देशप्रेम, इमान्दारी र समाजमुखी आचरण सिकाउनु पर्छ । नत्र तिनै नानीहरु पछि घुस खाएर घरघडेरी जोड्ने लालसामा सरकारी सेवामा छिर्नेछन् । यसरी आज राष्ट्रसेवामा होम्मिन्छु भनेर सेवा प्रवेश गर्नुभन्दा उद्देश्यनै धेरै पैसा कमाउछु भनेर छिर्ने मान्छेहरु बढी भए । अतः यो अभियान हाम्रो हो, हामीले आफ्नै घरघरबाट भ्रष्टाचार बिरोधी पुस्ता खडा गर्नु पर्छ ।

साँचै भन्ने हो भने केन्द्रदेखि स्थानिय निकायसम्म ब्याप्त बेथितिहरुलाई पटाक्षेप गर्ने तागत जनप्रतिनिधिमा हुन्छ । तर उनीहरुले यो जन्जाललाई किन चिर्न सकिरहेका छैनन्? दुईवटा उत्तर छन – एक उनीहरु कायर छन्, चलि आएको कुप्रथालाई युटर्न गर्छु भन्ने निडरता उनीहरुसँग छैन । अर्को कर्मचारीहरुसँगको मिलेमतोमा उनीहरु नै कमाउ धन्दामा छन् । यो प्रकृयामा हुने भ्रष्टाचारको बिज आज हैन चुनावताकानै हामी आँफैले रोपेका हौ । यिन्ले जिते भने भविश्यमा मौका छोप्न पाईन्छ भन्ने अभिलाषाले हामीमध्ये कतिले चन्दा दियाँै । त्यतिखेर ब्यपारीहरुले गरेको सहयोगको गुन अहिले नितिगत भ्रष्टाचर गर्दै तिर्नु परेको छ । उम्मेदवारहरु भएभरको श्रीसम्पत्ति नै दाउमा राखेरपनि चुनाव लडे । यो मानविय बाध्यता हो कि त्यो खर्च उठाउनै पर्छ । जो भएनि गर्ने त्यही हो, आफ्नै बिल्लिबाठ उठाएर राजनीति गर्छु भनेर कोही हिंडेका छैनन् । अझ सके त अर्को चुनावमा लड्ने खर्च जुटाउने मौका पनि यहि हो । बिचरा नेतालाई त जनताले नै चेपुवामा पारे । एकथरि पैसा बिना भोट् नखसाल्ने, अर्काथरी म पैसा दिन्छु भोट् किनेर जित्ने हो भन्दै चन्दा दिने । अहिले आएर नेतालाई मात्र एकतर्फी गाली गरेर हुन्छ त? हामी आँफैले चन्दाको नाममा एक पैसा नदिएको भए अनि मासुभात र पेट्रोलमा नबिकेको भए उम्मेदवारहरुलाई पैसा खर्छ गर्न स्रोत र बाध्यता दुबै हुन्न थियो । खेल खत्तम । तसर्थ नागरिकनै सचेत नभै सुख छैन ।

त्यसैगरि अर्को महत्वपूर्ण कुरा हामी जनता कित कार्यकर्तामात्र भयाँै कि त सरकारको घोर बिरोधीमात्र भयौँ । कार्यकर्ताले गुलियो रस चाट्न पाँउन्जेल चुप लागेर बस्ने भयो । बिरोधीले सबै काम सरकारको हो भनेर आफ्नो भूमिका बिर्सिरह्यो । कोहिलाई अन्याय परेकोमा वा कसैले घुस खाईरहेको देखेपनि हामी नदेखेझँै गर्छौ । सार्वभौम राष्ट्रको सचेत नागरिकको सहि आवाज निकै शक्तिशाली हुन्छ भन्ने कुरा हामीले बिर्सिनुहुन्न । घुस खानेलाई पिठ्युपछाडि बिरोध गर्ने हैन, घुस कहिल्यैपनि कसैलाई दिने छैन भनेर प्रण गर्नुपर्यो । कसैले घुस मागेमा वा खाएको देखेमा हाकिमको टेबल ठटाउने वा मिडिया गुहारेर भण्डाफोर गर्ने ल्याकत राख्नु पर्यो । 

संगठितरुपले भ्रष्टाचार मौलाउनुको अर्को कारण भनेको दण्डहिनता र भ्रष्टाचारको ऐश्वर्यलाई समाजले इज्जत गर्नु । यस्को अन्त्य एक पक्षले मात्र गरेर सक्दैन । हामी सबै तह र तप्काका मान्छेहरु संलग्न हुनुपर्दछ । भ्रष्टाचारमा कोही मुछिएको आरोप लागेपछि दोषी प्रमाणित् हुने प्रकृया नै कलुषित पारिन्छ । पैसा र पहुँचको प्रयोगले दोषीपनि निर्दोष भैदिन्छ । दोषी प्रमाणित् भैसकेपछि पनि कार्वाही प्रकृया अनुग्रहित छ । यस्मा पत्रकारदेखि नागरिक सबैले सधैं सकृय पैरवी गरेर कानुनअनुसार दन्डसजाय दिलाउन लागि पर्नुपर्छ । भ्रष्टाचारीको वैभव र उस्का परिवारलाई सामाजिक बहिष्कार गर्ने अभियान सुरु गर्नुपर्दछ ।

अन्ततः भ्रष्टाचार सरकार वा ब्यक्तिको कमजोरीमात्र हैन यो एउटा रोग हो जसबाट तपाईं हामी जोकोही संक्रमित र ग्रसित हुन सक्छौँ । सबै मिलेर यो रोगको उपचार गर्न एक्यबद्धता जनाऔँ ।