जेठ १९ पछि...

२०५८ साल जेठ २० । एसएलसी दिएका हामी बच्चाहरु खाटलाई बोर्ड बनाएर टेबल टेनिस खेल्दै थियाँै । घरमा बुवाले रातो एमेर्जेन्सी लाइट किनेर ल्याँउनु भएको थियो । त्यस्मा रेडियो, एफएम र क्यासेट सबै सुन्न मिल्थ्यो । चुम्बकलाई माथि पटी पल्टाएर माटोको घैँटोमा घोप्ट्याएपछि होम–मेड स्पिकर गज्जबको बज्थ्यो । त्यस दिन अचम्मै भएको थियो । बिहानदेखि नै सबै एफएम र रेडियोमा शोक धुनमात्र थियो । गाँउघरमा सबै अचम्मित थिए । कसैलाई केही थाह थिएन । घरको टीभीमा एन्टिभी मात्र आँउथ्यो । त्यस्मा पनि शोक धुन । 


काठमाडौंमा राती नै हङ्गामा भैसकेको रहेछ । त्यस्तैमा संचार माध्यमहरुले बिशेष सुचना बनाएर दरबार हत्याकाण्डको खुलासा गरे र पुनः शोक धुन निरन्तर बजाउन थाले । हामी सब स्तब्ध भएका थियाँै । गफगाफ गर्न मान्छेहरु हुल हुल बनाएर झुत्तिन थाले । हामी १०–१२ जना आँगनको डीलमा बसी पालीमा राखिएको घैँटोले बनेको स्पिकर एक टकसँग हेर्दै थियौँ कि यो भाँडोले कहिले नयाँ विवरण फुक्छ भनेर । गाँउका एक जना हजुरबा “सब सिधिएछन् सब“ भनेर पुर्पुरोमा हात राखेर थुचुक्कै बसेर क्वाँक्वाँ आवाज आँउने गरी रोए । हामी किशोरहरुलाई नरमाइलो चाँही लाग्यो तर त्यस्तो साह्रो चिन्ता गर्ने मान्छेपनि हुँदा रहेछन भनेर अचम्म लाग्यो । यो प्राय सबै ठाउँतिर भयो । राजालाई साक्षात बिष्णु भगवानको अवतार मानेर पूजा गर्ने बुढाबुढीहरुलाई साँचैनै मनमा गहिरो चोट पुग्यो । 

शोकले खाना खानै मन लगेन, कसैलाई पनि । जब टीभीमा केश मुण्डन गरेर सडकमा उत्रिएका मानिसहरुको हुल देखाँउन थाल्यो, तब गाँउगाँउमा पनि कपाल खौरिने लहर छायो । ब्रतमन्ध पछिको दोस्रो केश मुन्डन थियो त्यो मेरो । प्रायः केटाहरुले फेसनकै रुपमा शिर मुडुल्लो बनाए ।

देश नै शोकमा डुब्नेगरि त्यत्रो घटना घट्यो । बिदेशी संचार जगतमा पनि यो समाचारले राम्रै स्थान पायो । केही हप्तामा हत्याकाण्डको प्रतिवेदन आयो तर पनि जनतालाई त्यस्ले आश्वस्त पार्न सकेन । अझै पनि त्यो रातमा घटेको घटनाका धेरै पक्षहरु एउटा रहस्यको घुम्टोभित्र लुकेझँै लाग्छ । तत्कालिन नेकपा मावोबादी नेता पुष्पकमल दाहाल प्रचन्डले भारतीय रअको संलग्नता रहेको भनेर भाषण समेत् गरे । राज्गद्दी हत्याँऊनलाई बिरेन्द्रको उत्तराधिकारी पूर्णतया नष्ट गर्ने षड्यन्त्र रचेर ज्ञानेन्द्र शाह आफु चाँही पोखरा गएको भन्ने बिश्लेषकहरु पनि भेटिए । ठोस् प्रमाण बिना यस्ता तर्कहरुलाई आधार मन्न मिल्दैन । चाहे जे जस्तो भए पनि आधिकारिक दस्तावेज, अन्य प्रतक्ष दर्शीको बयान र धिरेन्द्रका ज्वाँई डा राजिब शाहीको विवरणगत पत्रकार सम्मेलनका अनुसार मान्नै पर्ने हुन्छ कि यो घटनाका ट्रिगर युवराज दीपेन्द्र नै थिए ।  


नेपालको ईतिहासमा एउटा महत्वपूर्ण बिन्दुको रुपमा यो घटना रहेको छ । राजा बिरेन्द्र तुलनात्मक रुपमा लोकप्रिय थिए । जब कम रुचाईएका ज्ञानेन्द्र महाराजधिराजको रुपमा सत्तासिन भए तब जनताको अरुचि र मावोबादी लगायत राजनीतिक पार्टिहरुको राजतन्त्र अन्त्यको आन्दोलनले मिलन बिन्दु पायो । क्रमशः यस्ले चर्को रुप धारण गर्दै गयो र अन्ततः गणतन्त्र स्थापना भयो । भन्नाले नेपालले बिभिन्न राजनीतिक घटनाक्रम तय गर्ने क्रममा एक न एक दिन गणतन्त्र त आएरै छोड्थ्यो तर यो हत्याकाण्डले त्यो यात्रालाइ छोटो बनाउन भूमिका खेलेकै हो ।   

त्यस्पछिको मुद्दा झन महत्वपूर्ण छ । शताब्दियौँ लामो जहाँनियाँ शासनसत्ता उखलेर हामी जनताद्वारा सञ्चालन हुने राज्य बनाउन चाहन्थ्याँै । लोकतन्त्र वा गणतन्त्र नाम जे जे दिए पनि त्यो पुरा भयो । जनताकै प्रतिनिधिहरुबाट संबिधान पनि तयार भयो । यो शासन प्रणाली परिवर्तन गर्न धेरैले शाहदत् प्राप्त गरेका छन् । अब के अहिले आएर हामीले सोचेको जस्तो भयो? हामीले जे भन्ठाँनेका थियौँ अथवा हामीलाई जेजे भनिएको थियो तत् तत् बमोजिमको परिवर्तन हामीले महशुस गरी रहेका छौँ त? छैनौँ । ब्यक्ति वा प्रणाली फेरिए पनि प्रविृत्ति उही नै रह्यो ।

पहिलापहिला अस्थिर सरकार भनेर दोष दियाँै । अहिले अब अर्कै केहीलाई दोष दिन्छाँै । राजा भन्ने नाम हटाइयो, राज दरबार हटाइयो । नाम फेरेर अर्को अनुहार ल्याइयो, अर्को संस्था र आवास बनाइयो । एउटा राजा थिए, अब कयौन रजौटाहरु आए । जनतामा अधिकार निहित छ भनेर सबैले भाषण छाँटेकै हुन्छन् । सुख–सुबिधा, शक्ति र पदको फाईदा ती रजौटाहरुले भरपुर लिएका छन् । देशले नयाँ र लामो नाम पायो तर जनताले त्यो परिवर्तनको अभाष पाउन सकेनन् । पहिला राजपरिवारको निगाहमा चल्ने कुरो अहिले त्यो नेताहरुको पेवा भएको छ ।

हुनत कतिपयले भन्दछन कि अहिलेको भन्दा राजाकै पालामा ठीक । कमसेकम राजालाई देशको बढी नै माया हुन्थ्यो कि सन्तान दर्शन्तानसम्म आफ्नो बिरासतको हस्तान्तरण हुँदै जान्छ भनेर । अहिले सत्तासिन् हुन एउटा समुह आँउछ, केही समयपछि जान्छ । छोटो समयको लागि आउने त्यस्ता ब्यक्ती पदमा हुनेबेलामै अकुत पैसा कमाउन र पावरको स्तेमाल गर्न चाहन्छन् । तर त्यस्तो भन्दैमा गैसकेको राजतन्त्र ब्युँताउने भनेर केही समुह र दलले भनेको कुरा मुनशिव छैन । समय अघि बढिसकेको छ, अब अहिले प्राप्त ब्यबस्थालाई नै सुधृढ र बिकसित् बनाउदै लानुपर्छ ।   

www.facebook.com/ravinems


This article was published in Saptahik on 17 Jestha 2076 (31st may 2019)